تاریخچه

نخستین مدرسه مهندسی ایران به نام "دارالفنون"، به دستور امیرکبیر در سال 1228 ه.ش بنیان گذاشته شد و در دی‌ماه 1230 ه.ش (1851 م) و بیست سال پیش از تأسیس دارالفنونِ توکیو، رسماً گشایش یافت؛ اما دوران شکوفایی آن بیش از چهل سال دوام نیافت و به دلیل بدبینی دربار ناصرالدین شاه نسبت به گسترش افکار آزادی‌خواهانه در میان دانشجویان، به افول و زوال کشانده شد، به نحوی که در پنجاهمین سال تأسیس، از آن چیزی جز نام باقی نماند. کوشش‌هایی که پس از انقلاب مشروطیت برای احیای دارالفنون صورت گرفت نیز به جایی نرسید و در اوضاع نابسامان آن زمان و پس از جدا شدن رشته طب در سال 1297 ه.ش و نظام در سال 1301 ه.ش، این دانشگاه رفته رفته به صورت دبیرستان درآمد.

با تأسیس "دانشگاه تهران" در سال 1313ه.ش، که یکی از شعبات شش‌گانه آن، "شعبه فنی" بود، دوره فترت آموزش مهندسی به پایان رسید. نخستین کلاس‌های دانشکده، در چهار رشته مهندسی برق، مهندسی راه و ساختمان، مهندسی معدن و مهندسی مکانیک تحت ریاست (کفالت) مرحوم دکتر حسابی در محل دارالفنون تشکیل شد و در سال 1317 ه.ش، نخستین مهندسان فارغ‌التحصیل این مدرسه به خدمت جامعه درآمدند. از آن زمان تاکنون، دانش‌آموختگان دانشکده فنی خدمات بی‌نظیری را در راه پیشرفت و آبادانی کشور به انجام رسانده و در پایه‌گذاری و توسعه زیربناهای فنی و صنعتی کشور، سهم اصلی را داشته‌اند. آن‌ها همچنین در تأسیس و توسعه دانشکده‌های مهندسی دیگر در کشور نیز، فعالانه مشارکت کرده‌اند. موفقیت چشمگیر دانش‌آموختگان دانشکده فنی در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی معتبر بین‌المللی نیز، اعتبار خاصی در سطح جهانی برای همه دانشجویان ایرانی و به ویژه دانشجویان دانشکده فنی فراهم آورده است.

همگام با برخی تغییرات صورت گرفته در ساختار دانشگاه تهران، در سال 1384 ه.ش، دانشکده فنی به  "پردیس دانشکده‌های فنی" تغییر نام داد و دور تازه‌ای از فعالیت‌‌های خود را آغاز نمود. در تابستان 1400 نیز، با مصوبه دانشگاه تهران، کلمه «پردیس» حذف و کلمه «دانشکدگان» جایگزین آن شد و از نیمه دوم این سال، دانشکده فنی به «دانشکدگان فنی» تغییر نام مجدد داد. هم‌اکنون دانشکدگان فنی در  چهار مکان در تهران و شمال کشور (پردیس مرکزی، پردیس 2ـ کارگر شمالی، دانشکده فنی فومن در شهر فومن و دانشکده فنی کاسپین در شهرستان رضوانشهر گیلان)، با در اختیار داشتن 11 دانشکده، به عنوان یکی از بزرگترین مراکز آموزش عالی مهندسی کشور، به تعلیم و تربیت مهندسان جوان ادامه می‌‌‌دهد و افتخار دارد که تاکنون بیش از 45 هزار مهندس دانش‌‌‌آموخته داشته است.

هم‌چنین دانشکدگان فنی در سال 1402 حدود 395 نفر عضو هیأت علمی رسمی و 400 کارمند اداری داشته است که عهده دار تعلیم و تربیت دانشجویان برتر کشور و تمشیت امور اداری و اجرایی دانشکدگان هستند.

آمار دانشجویان دانشکدگان فنی نیز در نیمسال اول سال تحصیلی 1403-1402، در مقطع کارشناسی 4147 دانشجو، در مقطع کارشناسی ارشد 3283 دانشجو و در مقطع دکتری 1142 دانشجو بوده است که با این وصف، بزرگ‌ترین بخش تحصیلات تکمیلی دانشگاه تهران، در دانشکدگان فنی مشغول فعالیت است.

دانشکدگان فنی، علاوه بر دو مجموعه‌ای که در تهران (پردیس مرکزی در خیابان انقلاب، پردیس شماره 2 در خیابان کارگر شمالی) در اختیار دارد، دو مجموعه آموزشی نیز در شمال کشور دارد:

• دانشکده فنی کاسپین واقع در رضوانشهر استان گیلان، که در سال 1375 برای تأمین نیاز علمی کارخانه چوکا (چوب و کاغذ ایران) گشایش یافت و اولین پذیرش دانشجوی خود را در نیمسال اول سال تحصیلی 76-75 با پذیرش 26 دانشجو در رشته مهندسی شیمی صنایع سلولزی انجام داد. پذیرش دانشجو در مقطع کارشناسی ارشد رشته مهندسی شیمی نیز در این دانشکده از سال 1382 آغاز شد و در سال‌های 1388 و 1392 رشته مهندسی صنایع نیز به ترتیب در دو مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد راه‌‌اندازی شد که هم اکنون به دلیل سیاست‌های کلی، در این رشته دانشجو نمی‌پذیرد. در سال 1400 دو رشته مهندسی مکانیک و پلیمر در مقطع کارشناسی ارشد نیز به رشته های پذیرای دانشجو در این دانشکده اضافه شده است. پیش از آن، از سال 1394 رشته‌‌های مهندسی پلیمر و مهندسی مکانیک در مقطع کارشناسی نیز در این دانشکده فعال بوده است.  
• دانشکده فنی فومن واقع در شهرستان فومن استان گیلان، که در سال 1388 آغاز به پذیرش دانشجو کرد. این دانشکده، با نیت خیر و همت بلند یکی از فارغ التحصیلان موفق دانشکده فنی، آقای مهندس سیدعباس موسوی رهپیما (دانش‌آموخته رشته مهندسی شیمی سال 1341) ساخته و وقف دانشکده فنی دانشگاه تهران شد و در حال حاضر، در چهار رشته مهندسی نفت، مهندسی شیمی، مهندسی فناوری اطلاعات و مهندسی صنایع در مقطع کارشناسی و دو رشته مهندسی شیمی و مهندسی صنایع در مقطع کارشناسی‌ارشد، حدود 430 دانشجوی شاغل به تحصیل دارد.

علاوه بر فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی معمول، به دلیل اهمیت ارتباط صنعت و دانشگاه، دانشکدگان فنی به تأسیس 22 مرکز پژوهشی مشترک با صنعت اقدام کرده است که عبارتند از: "انستیتو مهندسی نفت"، "مرکز تحقیق و توسعه تکنولوژی های نوین ساخت (تکنوسا)"، "مؤسسه پژوهش در مدیریت و برنامه‌ریزی انرژی"، "پژوهشکده خودرو، سوخت و محیط زیست"، "مؤسسه پژوهش در رباتیک، هوش مصنوعی و علوم اطلاعات"، " مرکز مطالعات راه و حمل و نقل"، "مؤسسه توربو ماشین‌های آبی"، "مرکز مطالعات ژئوریسک"، "انستیتو مصالح ساختمانی"، "مؤسسه پژوهشی فشارقوی الکتریکی"، "مؤسسه پژوهشی تجهیزات نیروگاهی مپفن"، "انستیتو گاز طبیعی مایع"، "مؤسسه پژوهشی مشخصه‌یابی پیشرفته"، "مرکز پژوهشی کاربردی متالورژی استخراجی"، مرکز پژوهشی لجستیک و مدیریت زنجیره تامین"، "مرکز پژوهشی مهندسی فرآیند و مدیریت منابع" ، "مرکز گوهرشناسی و سنگ‌های قیمتی"، " مرکز پژوهشی علوم و مدیریت داده"، "مرکز پژوهشی حمل و نقل هوایی"، "مرکز پژوهشی کاربردی خطوط لوله های انتقال نفت و گاز"، "مرکز پژوهشی مهندسی کسب و کار و توسعه محصول نوین"، "مرکز همبست آب، انرژی و محیط زیست".

وضعیت برتر آموزشی و توان علمی تحقیقاتی دانشکدگان فنی در میان سایر مراکز آموزش عالی مهندسی کشور، باعث شده است که هم‌اکنون تعداد 7 قطب علمی مهندسی کشور با تأیید وزارت علوم در آن مستقر باشند و این بدین معنی است که دانشکدگان فنی، در این رشته‌ها و تخصص‌ها، سرآمد کلیه دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی و مهندسی کشور است. قطب‌های علمی فعال دانشکدگان فنی عبارتند از: "سیستم‌های الکترومغناطیسی کاربردی"،  "ساخت نانوادوات سیلیکونی"، "ارتقاء نفت سنگین و باقیمانده"، "مهندسی فرآیندهای داروسازی"، "مواد در فناوری‌های کم مصرف انرژی"، "مهندسی سطح و حفاظت از خوردگی در صنایع" و "مهندسی نقشه‌برداری در مقابله با سوانح طبیعی".

در بعد بین‌المللی نیز در سال 2023 م و بر اساس سیستم رتبه­بندی‌ بین‌المللی QS ، دانشکدگان فنی (بخش مهندسی دانشگاه تهران) با کسب رتبه 274 در بین دانشگاه‌های مهندسی جهان، در صدر دانشگاه‌های مهندسی ایران قرار گرفت. هم‌چنین بر اساس رتبه بندی 2023 سیستم رتبه بندی شانگهای دانشکدگان فنی در رتبه زیر 300 جهان قرار گرفت که این افتخار بزرگ برای مهد مهندسی کشور همچنان بی‌رقیب است.

علاوه براین، با توجه به توان علمی و پژوهشی و جایگاه برجسته دانشکدگان فنی، ‌سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو)  مجوز تأسیس دو کرسی "آموزش مهندسی" و "بازیافت آب" را برای نخستین‌بار در ایران به دانشکده فنی اعطاء کرده است. براین اساس، دانشکدگان فنی، نخستین مرکز مهندسی کشور است که همزمان دو کرسی یونسکو در رشته‌های مهندسی (که در زمره فعال‌ترین کرسی های یونسکو هستند) را در اختیار دارد.

کرسی یونسکو در آموزش مهندسی

پیشنهاد تأسیس کرسی "آموزش مهندسی" در سال 1388 با هدف ارتقاء و تضمین کیفیت آموزش و تشویق به‌ نوآوری‌ و پیشرفت مداوم،  به ‌سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) ارایه شد. این پیشنهاد در اواخر سال 1390 مورد تأیید این سازمان قرار گرفت و "کرسی یونسکو در آموزش مهندسی" در دانشکدگان فنی دانشگاه تهران آغاز به‌کار کرد. هدف اصلی این کرسی، ایجاد سیستمی منسجم برای پژوهش، آموزش و بازآموزی، اطلاع‌رسانی، مستندسازی در زمینه آموزش مهندسی و تسهیل همکاری بین مراکز علمی و پژوهشگران طراز اول جهانی با اعضای هیأت علمی دانشکدگان فنی و دیگر مراکز آموزش عالی کشور و همچنین مراکز آموزش مهندسی در کشورهای منطقه و فراتر از آن است.

کرسی یونسکو در بازیافت آب

تأسیس کرسی یونسکو در بازیافت آب نیز در سال 1390 از سوی دانشکدگان فنی دانشگاه تهران به کمیسیون ملی یونسکو منعکس و در سال 1392 مجوز تأسیس آن از سوی این سازمان صادر شد.

رویکرد این کرسی، مقابله با چالش‌های‌ کم‌آبی و خشکسالی‌های اخیر از یک طرف و درنظر گرفتن پساب‌های تصفیه شده در مقابل استفاده از فاضلاب های تصفیه نشده در کشاورزی که سلامت جامعه را تهدید می‌کند، از طرف دیگر است.  

کانون مهندسین فارغ‌التحصیل دانشکده فنی (www.fanni.info)

جهت حفظ ارتباط بین فارغ‌التحصیلان و انسجام‌بخشی به جامعه آنها به عنوان یک رکن همراه با دانشکده، مجمع مؤسس کانون مهندسین فارغ‌التحصیل دانشکده فنی دانشگاه تهران در تاریخ 1/12/69 با حضور بیش از هشتصد نفر از فارغ‌التحصیلان پیشکسوت و جوان، در محل دانشکده فنی تشکیل شد و ضمن تصویب اساسنامه "کانون مهندسین فارغ التحصیل دانشکده فنی"، اعضای شورای عالی و هیأت بازرسان دوره اول را انتخاب نمود. شورای عالی کانون، متشکل از 25 عضو اصلی و 5 عضو علی‌البدل است که هر دو سال یک‌بار توسط مجمع عمومی عادی سالانه کانون برگزیده می‌شوند. این شورا برای اداره امور کانون، هیأت مدیره کانون را متشکل از 7 نفر عضو اصلی و 2 نفر عضو علی‌البدل برای مدت دو سال برمی‌گزیند. شورایعالی هر ماه یک‌بار و هیأت مدیره هر هفته یک‌بار تشکیل جلسه می‌دهند.

مطابق اساسنامه، اهداف اصلی کانون عبارتند از: توسعه و تحکیم ارتباط فارغ‌التحصیلان با یکدیگر و دانشکده، کمک به اعتلای دانشکده فنی و کوشش در راه اعتلای حرفه مهندسی در کشور.

بیشتر فعالیت‌های فرهنگی کانون در قالب کمیته‌های منتخب مانند انتشارات، توسعه پایدار، ورزش، عضویت، بازدید، IT و تجلیل برنامه‌ریزی شده و با همکاری اعضای این کمیته‌ها به اجرا در می‌آید. هم‌چنین به تازگی و براساس تفاهم منعقده بین دانشکده و کانون، کمیته‌ای با نام"کمیته هماهنگی کانون و دانشکده فنی" جهت تقویت روابط فی‌مابین تشکیل شده و نمایندگانی از دانشکده، کانون و دانشجویان در آن حضور دارند. این کمیته توسعه و تعمیق همکاری‌های مشترک را دنبال خواهد نمود.

تدوین و چاپ خبرنامه داخلی کانون، که به صورت فصلنامه منتشر و برای بیش از 6000 نفر از اعضای کانون ارسال می‌شود، انتشار پیام‌نامه کانون به شکل ماهانه و نیز تدوین و چاپ سالنامه و تقویم کانون، از جمله فعالیت‌های اطلاع‌رسانی کانون است.

علاوه بر این موارد، هر ساله تعدادی برنامه کوهنوردی و گل‌گشت و بازدید از صنایع و پروژه‌های عمرانی نقاط مختلف کشور برای استفاده دانشجویان، اعضای کانون و خانواده‌های آنان توسط کمیته بازدید ترتیب داده می‌شود. جشن سالانه تجلیل از استادان بازنشسته و گرامیداشت خدمات مهندسان پیشکسوت، بزرگداشت مهندسان برجسته و اهدای جوایز به دانشجویان ممتاز دانشکده نیز از سوی کمیته تجلیل کانون سازماندهی و اجرا می‌شود.

تدارک زمینه‌های کارآموزی تابستانی برای استفاده دانشجویان دانشکده فنی، فراهم آوردن فرصت‌های شغلی برای فارغ‌التحصیلان دانشکده فنی، تنظیم و روزآمدکردن بانک اطلاعاتی اعضای کانون و تدارک سمینارها و میزگردهای علمی پیشنهاد شده از سوی کمیته‌های تخصصی، بخش‌های دیگری از فعالیت‌های جاری کانون را تشکیل می‌دهد.

از دیگر فعالیت‌های کانون، برگزاری جلسات گردهمایی ماهانه کانون است که به طور منظم و در آخرین چهارشنبه هرماه با حضور جمع کثیری از اعضاء و سایر علاقه‌مندان تشکیل می‌شود. در سال‌های اخیر تلاش بر این بوده است که برای این گردهمایی‌ها، برنامه‌های متنوعی در دستور کار کانون قرار گیرد و به موضوعات مطرح، جذاب و کاربردی پرداخته شود. با توجه به اینکه براساس بیانیه آرمان، پیش‌بینی شده است کانون به عنوان نهاد کارشناس، پیشرو و مؤثر و از ارکان برجسته تصمیم‌سازی در فرایند شکوفایی صنعت، اقتصاد و توسعه پایدار در کشور باشد، تلاش بر این است که در تعدادی از گردهمایی‌های ماهیانه موضوعات مطرح جامعه مهندسی کشور به بحث گذاشته شود تا در منظر افکار عمومی کانون به عنوان نماینده مترقی جامعه مهندسی محسوب گردد.

بنیاد حامیان دانشکده فنی (https://fannifoundation.org.ir)

علاوه بر کانون مهندسین فارغ‌التحصیل دانشکده فنی، پس از حدود سه سال همفکری و برنامه‌ریزی جمعی از مدیران و فارغ‌التحصیلان موفق دانشکده فنی، بنیاد حامیان دانشکده فنی در هشتم خرداد سال 1385 تأسیس شد و فعالیت آن رسماً در سیزدهم تیرماه 1386 آغاز گردید.

بنیاد حامیان دانشکده فنی با این انگیزه و هدف تأسیس شده است که مجرای مطمئنی باشد برای جلب و سازماندهی کمک‌های مادی و معنوی فارغ‌التحصیلان و دوستداران دانشکده فنی به این دانشکده، تا از رهگذر این کمک‌ها، دانشکده فنی بتواند هم‌چون گذشته همواره پرافتخارش، بدون تنگناهای مالی و بودجه‌ای، سربلند و متعالی، در خدمت آموزش نخبگان کشور عزیزمان ایران باشد.

براساس اساسنامه بنیاد، ارکان بنیاد، هیات امناء و هیات مدیره هستند. هیات امناء بالاترین رکن و عالی‌ترین مرجع تصمیم گیری بنیاد است که متشکل از یازده نفر از فارغ‌التحصیلان برجسته دانشکده فنی است که شش نفر آنان، اعضای اولیه هیات امناء در بدو تاسیس‌اند و 5 نفر دیگر با رای مستقیم فارغ‌التحصیلان دانشکده فنی انتخاب می‌شوند. هیات مدیره بنیاد نیز، مرکب از پنج عضو اصلی و دو نفر عضو علی‌البدل است که توسط هیات امناء و برای یک دوره سه ساله انتخاب می‌شوند و مدیرعامل بنیاد را که مسئول اجرای سیاست‌های کلان و مصوب بنیاد است، انتخاب می‌نمایند.

بنیاد حامیان دانشکده فنی، با تلاش‌های اعضا و دبیرخانه بنیاد، موفق شد در سال 1389 به عنوان نخستین بنیاد دانشگاهی کشور مجوز «عام‌المنفعه» فعالیت بگیرد و در قالب فعالیت‌های عام‌المنفعه، به رسالت اصلی خود که اعتلای مهد مهندسی کشور است بپردازد. هم‌چنین باتوجه به نوع فعالیت‌های بنیاد، در اسفند سال 1391 مجوز معافیت مالیاتی کمک‌های یاریگران به بنیاد نیز توسط هیأت دولت صادر شد. بنیاد تاکنون فعالیت‌های زیادی را به انجام رسانده است که از جمله می‌توان به ساخت بخش‌هایی از طرح بزرگ توسعه دانشکده فنی (ساختمان دانشکده مهندسی برق و کامپیوتر)، ساخت خوابگاه دختران دانشکده فنی فومن، ساخت خوابگاه «عمید» در کوی دانشگاه تهران، بازسازی کامل کتابخانه مرکزی دانشکدگان فنی، کمک به تجهیز آزمایشگاه‌های دانشکده فنی، اهدای جایزه و کمک هزینه تحصیلی به رتبه‌های برتر دانشکده فنی تا پایان تحصیل، اعطای وام شرافتی به دانشجویان مستعد نیازمند ازطریق تاسیس «صندوق قرض‌الحسنه فنی‌یار»، اعطای وام ازدواج از طریق تاسیس «صندوق پیوند»، تاسیس و اعطای جایزه به نام مشاهیر علمی دانشکدگان فنی و کمک‌های مهم دیگر به بهبود و ارتقای فعالیت های اجرایی و علمی ـ پژوهشی دانشکدگان فنی اشاره کرد.